Του Παναγιώτη Μήλα (*)
Από τη Μεγάλη Δευτέρα ξεκινούν τα Άγια Πάθη του Κυρίου Ιησού Χριστού. Οι ημέρες μέχρι και τη Μεγάλη Τετάρτη μας προετοιμάζουν πνευματικά για το θείο δράμα και οι Ακολουθίες ονομάζονται «Ακολουθίες του Νυμφίου».
Μεγάλη Δευτέρα 2 Απριλίου, στην Ασκληπιού 99, στα Εξάρχεια. Οι καμπάνες από τον Ιερό Ναό Αγίου Νικολάου Πευκακίων καλούν τους πιστούς. Το άρωμα από το λιβάνι διάχυτο περνάει μέσα από τα ανοιχτά παράθυρα στο σαλόνι του ισόγειου διαμερίσματος.
*
«Όταν, βαρύς και χαμηλός, ο ουρανός πλακώνει το πνεύμα που απ’ την πλήξη του την τόση αγκομαχάει και γύρω τον ορίζοντα ολόκληρο τον ζώνει…
…άξαφνα τότε ακούγονται καμπάνες φρενιασμένες, που το φριχτό τους ουρλιαχτό στους ουρανούς σκορπάνε καθώς ψυχές που τριγυρνούν απάτριδες, χαμένες, κι αρχίζουνε θρηνητικά, με πείσμα, να βογκάνε.
Και κάποια, δίχως μουσική, νεκρών πολλών κηδεία περνά από την ψυχή μου. Κλαίει για ελπίδα νικημένη και στο σκυφτό κρανίο μου καρφώνει η Αγωνία δεσποτική τη μαύρη της σημαία λυσσασμένη»…
*
Η μετάφραση – απόσπασμα από το Spleen του Μπωντλαίρ («Τα άνθη του κακού») μας ζωγραφίζει τον θεατρικό πίνακα μιας πένθιμης παράστασης που ταιριάζει απόλυτα με το πνεύμα των ημερών. Μια παράσταση από τη θεατρική ομάδα Nova Melancholia, που ο σκηνοθέτης Βασίλης Νούλας την αφιέρωσε στη μητέρα του και στη φίλη Βασιλική Δήμου. Ως δώρο στη μητέρα δεν θα μπορούσε παρά να είναι ευγενικό, ρομαντικό, τρυφερό, ανοιξιάτικο. Και πράγματι έτσι ακριβώς ήταν κι ας ήταν έντονα τολμηρό, όπως είναι πάντα τα περισσότερα έργα τέχνης…
*
Όπως διάβασα στο σημείωμά τους, οι συντελεστές λένε πως πρόκειται για σπαραγμένες εντυπώσεις από «Τα άνθη του κακού» του Μπωντλαίρ σ’ ένα ισόγειο διαμέρισμα στα Εξάρχεια:
«Είμαστε πολλοί, ή τέλος πάντων αρκετοί, σ’ ένα μικρό διαμέρισμα με μπαλκόνι στον ακάλυπτο. Καλλωπιζόμαστε, μπαινοβγαίνουμε, βαριόμαστε, παίρνουμε πόζες, μεταμφιεζόμαστε, αναβοσβήνουμε τα φώτα. Απαγγέλλουμε ποιήματα στα γαλλικά. Είναι σαν μια αναμονή. Για κάτι που δεν έρχεται, αλλά το φτιάχνουμε μόνοι μας, κι ας είναι και ψεύτικο. Καλύτερο από αληθινό.
*Η νιότη μου δεν ήταν παρά μια ερεβώδης τρικυμία / Που τη διέσχιζαν εδώ κι εκεί ήλιοι λαμπροί / Ο κεραυνός και η βροχή προξένησαν τέτοια ζημία / Που λιγοστοί απομένουν στον κήπο μου άλικοι καρποί (L’ ennemi).
* Όταν ο ουρανός χαμηλός και βαρύς κλείνει σαν καπάκι (Spleen IV) / Είναι η πλήξη! – το μάτι φορτωμένο μ’ αθέλητο κλάμα (Au lecteur) / Βροχερέ, θυμωμένε ενάντια σ’ όλη την πόλη (Spleen I)
*Και θα σου δώσω, μαύρη μου καλλονή / Φιλιά ψυχρά σαν τη Σελήνη / Όταν θα ‘ρθει η χλομή αυγή / Θα βρεις τη θέση μου αδειανή / Κι ως το βράδυ κρύος ο καιρός θα ‘χει γίνει (Le Revenant)
*Είμαι σαν ένας βασιλιάς σε βροχερό μέρος / Πλούσιος αλλά ανίσχυρος, νέος κι όμως πολύ γέρος (Spleen III) / Ω, Σατανά, λυπήσου τη μεγάλη μου κατάπτωση (Les litanies du Satan) / Μέσα από σένα μετατρέπω τον χρυσό σε σίδηρο / Και τον παράδεισο σε κόλαση (Alchimie de la douleur)
*Η ανοησία, το λάθος, η διαστροφή, η τσιγκουνιά / Απασχολούν το πνεύμα και παιδεύουν τα σώματά μας (Au lecteur)
*Θα σε χτυπήσω χωρίς θυμό / Χωρίς μίσος, σαν τον χασάπη (L’ Heautontimoroumenos).
***
«Τα Άνθη του Κακού» είναι συλλογή ποιημάτων του Σαρλ Μπωντλαίρ. Κυκλοφόρησε σε τρεις διαφορετικές εκδόσεις μεταξύ 1857 και 1868. Εξαιτίας της πρώτης έκδοσης ο Μπωντλαίρ καταδικάστηκε για προσβολή της δημοσίας αιδούς και έξι από τα ποιήματά του απαγορεύτηκαν.
Το έργο του αυτό, που σήμερα θεωρείται ως το κυριότερο του Μπωντλαίρ, ασχολείται με τους κατοίκους της μεγαλούπολης και την ανία που περιστασιακά αισθάνονται. Επηρέασε το έργο του Ρεμπώ, του Βερλαίν και του Μαλαρμέ και αναγνωρίζεται σήμερα ως η απαρχή της μοντέρνας ευρωπαϊκής ποίησης.
Το ύφος των ποιημάτων κυριαρχείται από μελαγχολικά συναισθήματα του ρομαντισμού, γεμάτα άγχος και κατάθλιψη. Η πραγματικότητα της μεγαλούπολης όπως μας την παρουσιάζει ο Μπωντλαίρ είναι στο στυλ του ανερχόμενου ρεαλισμού και, αντίθετα με τον κλασικό ρομαντισμό, άσχημη και αρρωστημένη. Οι χαρακτήρες ταλαντεύονται μεταξύ των σκοτεινών δυνάμεων του καλού και του κακού.
Η πρώτη έκδοση κυκλοφόρησε στις 25 Ιουνίου 1857 σε 1.100 αντίτυπα. Στις 7 Ιουλίου η εισαγγελία άσκησε δίωξη λόγω εξύβρισης των θείων και προσβολής της δημοσίας αιδούς. Στις 20 Αυγούστου ο Μπωντλαίρ καταδικάστηκε σε χρηματική ποινή του υπερβολικού ποσού των 300 φράγκων. Έξι από τα ποιήματά του, Lesbos, Femmes damnées, Le Lèthe, À celle qui est trop gaie, Les Bijoux, Les Métamorphoses du vampire απαγορεύτηκαν και αφαιρέθηκαν από τις επόμενες εκδόσεις. Ο Μπωντλαίρ αναγκάστηκε να κάνει αίτηση στην βασίλισσα Ευγενία η οποία του μείωσε την ποινή στα 50 φράγκα.
Στα τέλη του 1857 ο Μπωντλαίρ θέλησε να επιχειρήσει μια επανέκδοση του έργου του για να υποκαταστήσει το έργο του που είχε πληγεί από τη λογοκρισία. Έτσι επανακυκλοφόρησε στις 9 Φεβρουαρίου 1861 την ανανεωμένη συλλογή σε 1.500 αντίτυπα. Αντί για τα έξι απαγορευμένα ποιήματά του πρόσθεσε άλλα 32 καινούργια. Ο Μπωντλαίρ, για να αποφύγει τους γαλλικούς νόμους, προσπάθησε να επανεκδώσει μια αρτιμελή συλλογή, την édition définitive, μαζί με τα έξι απαγορευμένα του ποιήματα στις Βρυξέλλες, χωρίς όμως αποτέλεσμα. Πέτυχε μια περιορισμένη έκδοση με τον τίτλο Les Épaves που περιείχε τα έξι απαγορευμένα συν άλλα 17 ποιήματά του. Η δημοσίευσή του αυτή είχε ποινικές συνέπειες στη Γαλλία.
Σχεδόν εκατό σχεδόν χρόνια αργότερα, το 1949, εκδόθηκε από το γαλλικό κράτος επίσημη αναιρετική απόφαση για την καταδίκη και την ποινή σε βάρος του συγγραφέα και έγινε άρση της απαγόρευσης των έξι ποιημάτων.
*
Ο Βίκτωρ Ουγκώ έγραψε μετά την πρώτη έκδοση: «Τα άνθη του κακού» φωτίζουν και λαμπυρίζουν σαν τα άστρα του ουρανού. Συνεχίστε το συγγραφικό έργο σας. Με όλη μου τη δύναμη σας ανακράζω ένα μπράβο!
***
Το ίδιο «μπράβο» αξίζει στον σκηνοθέτη Βασίλη Νούλα και στα μέλη της ομάδας Nova Melancholia που κατάφεραν να παρουσιάσουν ένα τέτοιο τολμηρό έργο αναδεικνύοντας την καθαρά ποιητική του διάσταση. Ασφαλώς κάποιοι θα πουν ότι κάπου οι εικόνες και οι σκηνές που είδαμε στο σαλόνι της Ασκληπιού ξεπερνούσαν τα όρια της καλώς εννοούμενης σεμνοτυφίας. Ίσως έχουν δίκιο. Αν όμως οι ίδιοι άνθρωποι κάνουν μια βόλτα στην πόλη – όπου μπορούν να πάνε χωρίς πρόβλημα – αν οι ίδιοι άνθρωποι καθίσουν σε ένα οποιοδήποτε καφέ, αν οι ίδιοι άνθρωποι με ένα τηλεκοντρόλ στο χέρι κάνουν ζάπινγκ θα δουν εικόνες, θα ακούσουν λόγια, θα βιώσουν σκηνές που μπροστά τους οι αντίστοιχες σκηνές του Spleen δεν είναι παρά… «Αρσακειάδες». Και πάλι μπράβο λοιπόν σε όλη την ομάδα Nova Melancholia η οποία διαχειρίστηκε με σεβασμό και ευγένεια το έργο του Μπωντλέρ και δημιούργησε μια περφόρμανς εφάμιλλη του ποιητικού έργου.
***
Ταυτότητα παράστασης
Spleen
Περφόρμανς από την ομάδα Nova Melancholia
Σκηνοθεσία: Βασίλης Νούλας
Σκηνικά-κοστούμια-φωτισμοί: Κώστας Τζημούλης
Παίζουν: Δήμος Κλιμενώφ, Εύα Κολιοπάντου, Σοφία Κορώνη, Βίκυ Κυριακουλάκου, Βασίλης Νούλας, Αλέξια Σαραντοπούλου, Κώστας Τζημούλης
Φιλική συμμετοχή: Yevgeni A. Kolenko
Special Guest: Σοφία Πορφυρή
Βοηθός σκηνοθέτη: Ελισάβετ Ξανθοπούλου
*
Από 4 Μαρτίου – έως 2 Απριλίου 2018
Κυριακή, Δευτέρα, Τρίτη, Πέμπτη και Σάββατο
Ώρα έναρξης: 9.15 μ.μ.
Διάρκεια: 60 λεπτά
Ασκληπιού 99, Αθήνα
Είσοδος με προαιρετική συνεισφορά
Κρατήσεις: 6972 730557
- Η παράσταση έχει λάβει επιχορήγηση από το Υπουργείο Πολιτισμού.
***
(*) Ο Παναγιώτης Μήλας είναι μέλος της ΕΣΗΕΑ και ΔΕΝ είναι κριτικός θεάτρου.
